Helder denken over beleid met de Gevolgenscan

Het is voor beleidsmakers vaak moeilijk om gevolgen te overzien van het beleid dat ze willen doorvoeren. De Gevolgenscan is hét nieuwe hulpmiddel om dit, samen met (ervarings)deskundigen, collega’s en mensen vanuit de uitvoeringspraktijk tijdig en goed te doen.

De Gevolgenscan is onderdeel van het Beleidskompas, de nieuwe centrale werkwijze voor het maken van beleid bij de rijksoverheid. Met deze scan kunnen beleidsmakers op een systematische manier onderzoeken wat de mogelijke gewenste én ongewenste gevolgen kunnen zijn van nieuw beleid. Doel van deze stap is dat mens, maatschappij en milieu bij het uitvoeren van het nieuwe beleid niet worden geraakt door onvoorziene gevolgen. De Gevolgenscan helpt beleidsmakers ook de relatie te leggen tussen de mogelijke gevolgen van beleidsopties, brede welvaart en de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties.

De Gevolgenscan is niet alleen een nuttig voor beleidsmakers bij de rijksoverheid. Ook strategen, adviseurs en beleidsmakers bij decentrale overheden of bij (andere) publieke én private organisaties kunnen de scan gebruiken om beter zicht te krijgen op de mogelijke doorwerking van hun plannen.

In de Gevolgenscan staan 58 vragen, onderverdeeld in de drie hoofdthema’s: Mens, Maatschappij en Milieu. Door de vragen samen met mensen met uiteenlopende expertises en ervaringen te beantwoorden, krijgt de opsteller van het plan of het beleid een beter beeld van mogelijke gevolgen van het voorgenomen beleid

De Gevolgenscan vind je hier.

Je kunt de antwoorden op de vragen uit de Gevolgenscan invullen op deze Invulkaart.

Vragen?

Neem contact op met Dries Bartelink

dries@argumentenfabriek.nl
+31 6 204 89 745
Meer over Dries Bartelink

De Gevolgenscan is gelanceerd tijdens de eerste Dag van het Beleid van de rijksoverheid, op 29 maart 2023. De Argumentenfabriek ontwikkelde de scan samen met het Ministerie van Justitie en Veiligheid en een grote groep deskundigen.

Je vindt de hele set kaarten die hoort bij de Gevolgenscan hier en op de site van het Beleidskompas.

Hoofdonderwerpen en indeling van de Gevolgenscan

  • 1

    Sustainable Development Goals

    De Gevolgenscan maakt duidelijk welke Sustainable Development Goals horen bij de onderwerpen in de hulpvragen. De nummers achter de vragen verwijzen naar de SDG’s. De SDG’s beogen om menselijk welzijn binnen planetaire grenzen te vergroten. Nederland wil de doelen ook nationaal behalen.

  • 2

    Brede welvaart

    Brede welvaart gaat over de kwaliteit van leven hier en nu en de mate waarin deze al dan niet ten koste gaat van die van latere generaties en/of van mensen elders in de wereld. De selectie en de indeling van de thema’s in de Gevolgenscan sluiten grotendeels aan bij de 8 thema’s die de planbureaus SCP, PBL en CPB gebruiken bij het meten en beschrijven van de stand van zaken en de ontwikkelingen in de brede welvaart:

    1. Subjectief welzijn
      2. Gezondheid
      3. Consumptie en inkomen
      4. Onderwijs en opleiding 5. Ruimtelijke samenhang en -kwaliteit
      6. Economisch kapitaal
      7. Natuurlijk kapitaal
      8. Sociaal kapitaal

    In aanvulling op deze hoofdonderwerpen staat ‘Institutioneel Kapitaal’ ook als een afzonderlijk hoofdthema in de Gevolgenscan. In dit hoofdonderwerp staan onder andere vragen over de complexiteit van beleid en uitvoering, het functioneren van de overheid en het vertrouwen dat mensen hebben in publieke instituties

  • 3

    Verdelingseffecten, gevolgen elders en gevolgen later

    Beleidsopties kunnen bedoeld of onbedoeld anders uitpakken voor verschillende groepen belanghebbenden. Binnen Nederland, maar ook elders in de wereld en voor toekomstige generaties. Verdelingseffecten en gevolgen voor elders in de wereld en voor latere generaties kunnen bij veel van de onderwerpen in de Gevolgenscan optreden. De Gevolgenscan maakt op voorhand geen selectie van de onderwerpen waarbij dit meer of minder aannemelijk is. Deskundigen moeten van geval tot geval beoordelen wat de mogelijke verdelingseffecten en gevolgen voor elders en later kunnen zijn van de beleidsoptie. De invulkaart die bij de Gevolgenscan hoort, helpt beleidsmakers bewust stil te staan bij dit vraagstuk.

     

Hoe onderzoek je de mogelijke gevolgen van (beleids)plannen?

  • 1

    Werkstappen Gevolgenscan

    De concrete stappen bij het uitvoeren van de Gevolgenscan zijn als volgt:

    1. Na het doorlopen van stap 1 tot en met 3 van het Beleidskompas / de Beleidskaart deelt de verantwoordelijk beleidsmaker het concept beleidsvoorstel inclusief beleidstheorie met een uiteenlopende groep experts die gezamenlijke met hun kennis een zo groot mogelijk deel van de onderwerpen uit de Gevolgenscan beslaan.
    2. De experts beantwoorden individueel de vragen uit de Gevolgenscan en markeren welke gevolgen zij verwachten van de beleidsopties. Daarbij:
      a. leggen zij ook beknopt vast langs welke reeks van schakels het gevolg zich volgens hen zal voltrekken.
      b. verwijzen zij naar instrumenten die moeten of kunnen worden gebruikt om een scherper beeld te schetsen van de vermoede gevolgen en gevolgen.
    3. Vervolgens delen de experts deze inschattingen met de verantwoordelijk beleidsmaker.
    4. De verantwoordelijk beleidsmaker brengt de inbreng van de experts bij elkaar.
    5. Onzekerheden en tegenstrijdigheden in de inschattingen van de experts moeten nader onderzocht worden. Dit kan doormiddel van het beleggen van een (reeks) groepsgesprekken gebeuren.
    6. De verantwoordelijk beleidsmaker vult, eventueel met hulp van deskundigen, de verplichte toetsen in die horen bij de onderwerpen waarop gevolgen worden verwacht van de beleidsoptie.
    7. De beleidsmaker brengt, eventueel met hulp van deskundigen, de mogelijke gevolgen van de beleidsoptie verder in kaart met aanvullende hulpmiddelen.
    8. De uitkomsten van verkenning met de deskundigen worden vastgelegd als input voor stap 5 in het Beleidskompas / de Beleidskaart voorgelegd aan besluitvormers.
  • 2

    Samenstelling deelnemersgroep

    Om de Gevolgenscan in de volle breedte goed te kunnen toepassen, is multidisciplinaire samenwerking en de inbreng van een divers samengestelde groep (ervarings)deskundigen nodig. Beleidsmakers, (gedrags)deskundigen, professionals uit de uitvoering én de maatschappij hebben gezamenlijk het beste beeld van alle mogelijke gevolgen.

  • 3

    Sfeer tijdens de denksessie

    De opbrengst van de denksessie en dus het zicht op alle mogelijke gevolgen van een beleidsoptie, wordt het best, als de sfeer tijdens de denksessie ontspannen, creatief en onbevangen is, zodat op voorhand geen mogelijke gevolgen van de beleidsoptie worden vergeten of uitgesloten (bijvoorbeeld in anticipatie op bestuurlijke of politieke voorkeuren of druk). De gespreksleider heeft hierbij en belangrijke rol.

Ook samen aan de slag met de Gevolgenscan?

Neem dan contact met ons op!