Hoe vergroten we de mentale veerkracht in Nederland?

De wachtlijsten groeien, zeker voor mensen met ernstige stoornissen. Huisartsen moeten leuren met psychiatrisch patiënten. Instellingen krijgen zo weinig betaald, dat een deel verlies lijdt. Werkdruk en bureaucratische sores zorgen in de GGZ voor hoge verzuimcijfers (6% in 2018) en een grote uitstroom (16% in 2018). Tragische constatering is dat lichte psychologische problemen gemedicaliseerd en overbehandeld worden, terwijl voor de zware psychiatrie – de mensen die écht hulp nodig hebben – te weinig geld en aandacht is. Deze problemen zijn groot, veel groter dan de GGZ zelf. Want dat de GGZ nu door zijn hoeven zakt, staat niet los van hoe het gaat met onze samenleving. Integendeel. Het is er een symptoom van.

(Foto: Tygo in de psychiatrie)   

Mentale erosie

Kijk maar. Ondanks de economische voorspoed, gaat het psychologisch niet goed met ons. De cijfers zijn bekend. 1,1 miljoen volwassenen lijden aan een angststoornis (Bron: NEMESIS). Ruim 800 duizend Nederlanders slikken antidepressiva. Jonge mensen klagen over psychische druk en lijden aan burn-out-verschijnselen. Het percentage zelfmoorden onder jongeren is tussen 1980 en 2010 verdubbeld. Werkgevers maken zich zorgen over de ‘mentale erosie’ onder hun personeel. Het psychisch welbevinden daalt; een kwart van de mensen met een laag inkomen, een op de vijf niet-westerse immigranten en 18% van de lageropgeleiden rapporteert een laag psychisch welbevinden. 

Dit zijn geen individuele problemen van een paar pechvogels. We zijn sociale dieren. Onze angsten, teleurstellingen en eenzaamheid, het permanent hunkeren naar erkenning en roem, het geworstel met identiteiten en het niet kunnen weerstaan van de verleidingen van onze welvaart, het zijn stuk voor stuk sociaal-culturele fenomenen.

Er gaat iets mis met de mentale staat van Nederland. En mensen voelen dat. Onze grootste zorg zijn wijzelf, zo blijkt al decennia uit het onderzoek ‘Burgerperspectieven’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Voortdurend piekeren we over ‘de teloorgang van normen en waarden’, ‘het gebrek aan wederzijds respect’ en ‘de toename van het egoïsme’ (Bron: SCP, 2019). We maken ons zorgen over onszelf, omdat we het mentaal kapitaal verwaarlozen dat de basis vormt van onze welvarende samenleving.

Mentaal kapitaal

Valt dit tij te keren? Jazeker. Hoe? Door serieus aandacht te gaan besteden aan ons mentaal kapitaal, zowel op persoonlijk als op maatschappelijk niveau. Zoals we ieder voor zich kunnen werken aan onze fysieke gezondheid, kunnen we ook als samenleving werken aan onze mentale weerbaarheid en veerkracht. Zoals de publieke gezondheidszorg programma’s heeft om de volksgezondheid te beschermen, kunnen we programma’s samenstellen die het maatschappelijk mentaal kapitaal vergroten. Zoals we een Nationaal Preventieakkoord sluiten voor het voorkomen van fysieke ellende (door minder te eten, meer te bewegen en minder te roken), zo kunnen we preventief werk maken van onze geestelijke gezondheid.

Het is vooral opmerkelijk dat we dit nog niet doen. Dat er in het Preventieakkoord helemaal niets staat over mentale veerkracht. Dat er nog geen minister van mentale zaken is, geen ‘mentale gymles’ op de basisschool, geen ‘mentaal voedingscentrum’, geen ‘mentale armoedebestrijding’ en geen brede verspreiding van de ‘mentale EHBO-cursus’. Dat politici en beleidsmakers nog geen helder idee hebben hoe mentale vooruitgang eruit zou kunnen zien, of hoe je een samenleving bouwt waarin mensen mentaal kunnen floreren.

Dit kunnen we veranderen. Preventie van psychologisch leed is mogelijk. En we kunnen, op basis van wetenschappelijke inzichten, een samenleving vormen waarin zoveel mogelijk mensen mentaal tot bloei kunnen komen.

Wie goed om zich heen kijkt, ziet dat de ingrediënten voor een dergelijk beleidsprogramma voor het grijpen liggen. De moderne psychologie biedt, dankzij het werk van psychologen als Seligman, Dweck en Deci en economen als Layard, Lok Sang Ho en Heckman, tal van concepten en psychologische interventies om de mentale veerkracht te vergroten. Niet alleen van individuen, maar ook van grote groepen mensen.

Denktank ‘Nationaal Actieplan Mentale vooruitgang’

Om al deze waardevolle inzichten bij elkaar te brengen is denkwerk nodig. Daarom hebben we als Argumentenfabriek, samen met bestuursvoorzitter Joep Verbugt van GGzE, het initiatief genomen om een denktank samen te stellen. Doel van die denktank: samen werken aan iets dat we nu de werktitel ‘Nationaal Actieplan Mentale Vooruitgang’ hebben gegeven.

Onlangs was de eerste bijeenkomst, met een prachtig en intrinsiek gemotiveerd gezelschap van vertegenwoordigers van wetenschap, bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld. In januari gaan we met de inhoud aan de slag. Doel is om in het najaar van 2020 ons plan te presenteren, maar ook om tussentijds zoveel mogelijk inzichten te delen met wie daar maar in is geïnteresseerd. Want één ding is nu al zeker; werken aan mentale vooruitgang, dat doe je niet in je eentje.

Op de hoogte blijven?

Neem gerust contact op met Kees Kraaijeveld.

Zie ook: Interview met Jeroen Muller en De schijf van vijf voor mentale leefstijlverandering