Valkuilen voor kiezers

De eerste is een emotionele: je baseert je keuze niet op een rationele afweging van de verschillende partijprogramma’s , maar op je gevoelens van sympathie of antipathie voor de lijsttrekkers. Dit noem je de affectheuristiek, een eenvoudige manier om een ingewikkeld probleem op te lossen. Zo breng je de complexe keuze tussen al die partijen en hun programma’s terug tot een overzichtelijke kwestie: wordt het Jesse of Lodewijk? Alexander of Emile? Het CDA appelleert in zijn verkiezingsspotje aan deze menselijke en luie manier om een keuze te maken. We zien Sybrand Buma, Geert Wilders en Mark Rutte als jongetjes, verwikkeld in een kinderachtige ruzie. Waar de kleine Geertje en Mark als lafaards weglopen, is Sybrand duidelijk de verstandigste: hij wil later dan ook premier worden.

De tweede valkuil is minder goed zichtbaar, maar des te gevaarlijker. Bij voorkeur zien en horen we informatie die onze opvattingen ondersteunt: de confirmation bias. Nieuwe, onwelgevallige informatie negeren we – meestal onbewust. Wie bijvoorbeeld voorstander is van 50Plus, ontkent het gestuntel van Henk Krol, maar ziet wel zijn glansrol in het RTL-debat. En wie tegenstander is van Mark Rutte heeft vooral oog voor de negatieve kanten van de premier. De confirmation bias is soms zo sterk dat de werkelijkheid een handje wordt geholpen. Zo zette de Zwijndrechtse ondernemer Bart Monsma een ‘fantasiepeiling’ online, waarin hij zijn voorkeurspartij, Forum voor Democratie, vijf zetels toebedeelde in plaats van de enkele zetel uit de officiële peiling. ‘Alle peilingen zijn neppeilingen’, zo verklaarde hij deze week in de Volkskrant. ‘Ik voeg gewoon een gevoel aan de peilingen toe.’ Zijn eigen mening dus.

De zelfbenoemde peiler Bart Monsma houdt halsstarrig vast aan zijn eigen opvatting, zelfs als hij informatie krijgt die zijn overtuiging tegenspreekt. De informatie die Monsma ervan moest overtuigen dat hij ongelijk had, de officiële peiling, werkt contraproductief, het backfire-effect noemen psychologen dit. Hij gelooft nu nog meer in de glorie van zijn lievelingspartij…