“Leren samenleven is de essentie van mentale vooruitgang”

Hoe kijk je terug op de Denktank Mentale vooruitgang?
“Allereerst vond ik het erg leuk om te doen. Het was een interessant en mooi gezelschap. De manier van werken levert in korte tijd heel veel informatie en perspectieven op. Er werd gelijk ingezet op een breder programma: om mentale vooruitgang te bereiken wil je niet alleen het individu behandelen.

Je wilt juist kijken naar de context en de maatschappelijk omstandigheden. Ik weet nog dat ik daarom moeite had met het begrip Mentale vooruitgang, en dat dit begrip ook voor discussie zorgde binnen de denktank. Mentale vooruitgang wordt nog vaak gezien als individuele veerkracht. Een individuele vaardigheid die maakbaar is. Daardoor blijft de maatschappelijke context te veel buiten beeld. In het boek Mentale vooruitgang dat we met de denktank hebben geschreven hebben we dit verschil verduidelijkt.”

Wat heeft de beweging de afgelopen vijf jaar bereikt?

“Ik heb persoonlijk veel aan de denktank gehad. “Wat moet er in de samenleving veranderen om te zorgen dat mensen niet alleen maar zelfredzaam zijn maar kunnen bloeien?” Het was mooi dat de denktank gebruik maakte van de positieve psychologie en het PERMA-model van Martin Seligman uit zijn boek Flourish. In het boek moedigt Seligman lezers aan verder te kijken dan alleen geluk en te streven naar een dieper, betekenisvoller en bevredigender leven. Daar heb ik heel veel aan gehad. Persoonlijk en in het werk wat ik doe voor de Raad van Volksgezondheid & Samenleving zoals in het rapport Van overleven naar bloeien.”

“Maar ik ben wat somberder over de weerklank in de samenleving. Het idee staat nog ver af van de mainstream. Mensen vinden het prachtig als we het hebben over individuele groei en een growth mindset en veerkracht ontwikkelen. Maar het idee dat de overheid er niet is om ons gelukkig te maken, zit nog diepgeworteld. Voor mentale vooruitgang is zo’n fundamentele andere inrichting van de samenleving nodig. Dat schrikt mensen af.”

Pieter beschrijft het begrip Obliquity, uit het boek van John Kay. “Een obliquity doel, zoals het doel van Mentale vooruitgang kan het best worden bereikt door er niet direct naar te streven. Het is een bijproduct van iets anders. Zoals gerespecteerd worden, ertoe doen, kansen krijgen, je sociale netwerk versterken. Dan kunnen mensen meer tegenslagen hebben en zijn ze veerkrachtiger. Het zit hem in de verandering eromheen. Zodra je richt op mentale vooruitgang puur, dan is de valkuil dat het op het individu zelf aankomt.”

Dus, liggen we op koers om ons droombeeld in 2050 te bereiken?

“Wat mij betreft niet. Ik zie dat mensen nu nog te veel bezig zijn met het oplossen van acute problemen en te weinig met het voorkomen ervan. Dat is dweilen met de kraan open. We geven miljarden uit aan ‘Het Reparatiemechanisme’, en te weinig aan het voorkomen van de problemen. Ik zeg: geef tenminste 10% van het geld dat je nu aan dweilen uitgeeft aan het dichtdraaien van de kraan. Alleen dan heb je wel de mogelijkheid om iets te doen aan de oorzaak. In de praktijk gebeurt dat haast nooit. Dat is frustrerend.”

En wat zou je hierin graag nog anders zien?

“Ik zie wel dat er vaker uit noodzaak aan mentale vooruitgang wordt gewerkt. Ik ben bezig met een reconstructie van een experiment om een campus te ontwikkelen in Amsterdam Zuidoost om de gesloten jeugdzorg om te bouwen tot een campus. Hier wonen 290 jongeren, waarvan er zestig afkomstig zijn uit de gesloten jeugdzorg of nog jeugdhulp ontvangen. De bedoeling is dat de andere jongeren voor hen een soort informele mentor worden. Er zijn rollen als community builder en gangmaker en er zijn gemeenschappelijke ruimtes waar maatschappelijke ondernemers aan de slag kunnen. Dat is denken in gemeenschappen. Daar krijg je dan de dagelijkse oefening hoe je jezelf tot de ander verhoudt.  Een dagelijkse training in mentale vooruitgang. Een maatschappelijke ondernemer van dit experiment zei “Het is alsof je een hele berg bouwt om 60 jongeren uitzicht te bieden op een betere toekomst” Nou, dat is het ja. En dat staat haaks op de manier hoe wij normaalgesproken maatschappelijke problemen oplossen.

Dit soort initiatieven gaan we steeds meer zien. Niet alleen omdat we het willen, maar ook domweg omdat we niet meer de mensen en de middelen hebben om op de oude individualistische manier te blijven werken. Ik denk dat dit ook voor ouderen gaat gebeuren. Daar gaan we ook steeds meer collectieve oplossingen voor verzinnen.” Pieter refereert naar het controlemodel uit de afbeelding. “We hebben niet genoeg pijltjes om al die individuele balletjes in balans kunnen houden.””

Dus eigenlijk zijn deze constructies een soort noodgedwongen mentale vooruitgang?

“Ja. We moeten oppassen dat we dit niet gaan verheerlijken. “Als mensen lang geïsoleerd zijn geweest is samenleven moeilijk. Het is belangrijk dat het niet uit de hand loopt. Maar samenleven is sowieso beter dan alleen leven. Leren samenleven is de essentie van mentale vooruitgang.”