Opinie
Hoe het nieuwe kabinet er ook uit zal zien, zeker is dat het een bak achterstallig onderhoud op zijn bord krijgt: woningnood, netcongestie, stikstof, klimaatverandering, migratie, vergrijzing, dalende onderwijsprestaties, gebrekkig concurrentievermogen en een obsoleet belastingstelsel.
Na drie gevallen kabinetten op rij, is het achterstallig onderhoud inmiddels zo groot, dat het zich niet meer laat oplossen in één of twee regeerperiodes.
Met de Denktank Nederland 2040 hebben we ons de afgelopen drie jaar gebogen over de vraag hoe nu verder. Op basis hiervan komen we nu met drie dringende adviezen voor het nieuwe kabinet én voor u als kiezer.
Ons eerste advies aan het nieuwe kabinet is: ga werken vanuit een gezamenlijke kabinetsvisie voor de lange termijn. Het is cruciaal dat de regering straks, als het collegiaal bestuur dat het hoort te zijn, komt met gedeelde langetermijndoelen waar niet alleen de vakministers, maar alle bewindspersonen samen voor gaan strijden. En dan niet alleen de komende vier jaar, maar voor twee of zelfs drie regeerperiodes.
Dit is hard nodig. Neem de woningnood. De afgelopen tien jaar lag dit punt elke formatie prominent op tafel. De kabinetten-Rutte III, IV en -Schoof wilden 100.000 woningen erbij per jaar. In de uitvoering waren dit geen breedgedragen kabinetsdoelen, maar eerder individuele doelen van woonministers Kajsa Ollongren (D66), Hugo de Jonge (CDA) en Mona Keijzer (BBB). Het waren doelen die onhaalbaar bleken: het verzet tegen het afgesproken langetermijndoel van 900.000 woningen in 2030 kwam zelfs vanuit het eigen kabinet, bijvoorbeeld met contrair kortetermijnbeleid zoals de huurbevriezing. Deze focus op de kortetermijnbelangen ondermijnde de strijd voor het algemeen belang op de lange termijn.
Het advies aan de kiezer is dan ook om op een partij te stemmen die in zijn verkiezingsprogramma expliciet voor de lange termijn gaat. Hulp bij een dergelijke ‘langetermijntoets’ is in aantocht. Het Centraal Planbureau (CPB) brengt namelijk dit jaar bij de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s voor het eerst ook de langetermijneffecten in kaart.
Focus op uitvoering
Het tweede advies aan het nieuwe kabinet luidt: toon politiek leiderschap. Dit is natuurlijk een vreselijk cliché, maar we doelen hier niet op het individuele leiderschap van een ‘grote leider’. We bedoelen het politieke leiderschap dat de volgende Nederlandse regering zal moeten laten zien als collectief. Gedeelde langetermijndoelen waaraan iedere bewindspersoon zich, collegiaal, heeft verbonden en waar de regering gezamenlijk voor vecht, zijn nu onmisbaar.
Collectief leiderschap met oog op de lange termijn vergt focus op de uitvoering van het beleid én het vermogen van alle bewindspersonen om te verdragen dat de benodigde oplossingen niet allemaal in één keer gerealiseerd zullen zijn. Dat we nu een nieuwe kerncentrale gaan bouwen, betekent niet dat we morgen van de fossiele energie af kunnen. En als we nu gaan investeren in beter onderwijs, zijn daarmee niet morgen de leerachterstanden weggewerkt. De kost gaat voor de baat uit. Dat zullen de nieuwe bewindspersonen steeds weer eerlijk moeten kunnen uitleggen, ondanks zichzelf.
Voor de kiezer betekent dit: stem op partijen die dit kunnen. Dit vergt enige zelfbeheersing. Want de afgelopen jaren heeft een groot deel van de kiezers het tegenovergestelde gedaan, steeds stemden ze massaal op nieuwkomers: in 2006 op de PVV, en later op Forum voor Democratie, BBB en NSC.
Kiezers stemmen op nieuwe partijen om diverse redenen, maar in elk geval weten de nieuwkomers mensen het gevoel te geven dat ze voor ze vechten. En dat is wat het nieuwe kabinet de mensen in het land ook weer moet laten voelen. Dat het als regering collectief ten strijde trekt voor de toekomstige generaties en dat het bereid is daarvoor deelbelangen op de korte termijn terzijde te schuiven.
Afspraken met de samenleving
Ons laatste en derde advies aan het nieuwe kabinet is: maak snel goede afspraken met de samenleving. Het is noodzakelijk om de gezamenlijke langetermijndoelen van de formatietafel te vertalen naar heldere afspraken met de mensen in het land. Collectief leiderschap betekent ook dat je brede maatschappelijke coalities weet te vormen die de gezamenlijke langetermijnagenda omarmen.
Maak daarom als nieuwe regering snel ambitieuze afspraken met medeoverheden, met werkgevers en werknemers en met het maatschappelijk middenveld. Langetermijnafspraken met heldere verantwoordelijkheden en betrouwbare geldstromen, dat is waar deze partijen ook al jaren om vragen.
Voor de kiezer betekent dit dat die moet stemmen op partijen die goed zijn ingebed in de samenleving. Ook daarop scoren de traditionele partijen, logischerwijs, beter dan de nieuwkomers. Het achterstallig onderhoud moet nu worden aangepakt, in de weet dat de verbouwing veel tijd en geld gaat kosten. Daar is politieke stabiliteit voor nodig: een gezamenlijke langetermijnvisie, collectief politiek leiderschap en heldere afspraken met bedrijfsleven en samenleving.
