Waarden in kaart brengen
Een klassiek visiedocument werkt vaak niet meer in een wereld waarin technologie en maatschappij razendsnel veranderen. Wat wil je precies dat digitalisering voor je doet? Kan een vergunningsaanvraag echt afgehandeld worden zonder menselijke bemoeienis? En zijn slimme sensoren door de stad eigenlijk wel een goed idee?
Om deze reden had Gemeente Zwolle behoefte aan richtinggevende principes, om te gebruiken als kompas in de digitale transitie. Hierom gingen we samen met managers, strategen, en digitale experts van de gemeente in gesprek over de centrale vraag:
Welke waarden staan op het spel wanneer een gemeente automatische besluitvorming inzet om te bepalen of mensen die de individuele inkomenstoeslag ontvangen ook nog recht hebben op andere toeslagen?
Denksessies
Op 4 april kwamen veertien gemeenten in Zwolle samen voor onze workshop Waarde(n)vol digitaliseren. Wij begeleidden deze dag samen met Marc Schuil, strateeg informatiesamenleving van de gemeente Zwolle. Hij liet zien hoe Zwolle onder onze begeleiding een principekaart ontwikkelde om digitale vraagstukken te sturen.
Blik op de lange termijn
De oude manier van denken werkt niet meer, aldus Schuil in een interview met Publiek Denken. Hierom pakt de gemeente Zwolle het net even anders aan dan andere gemeenten. Vaak valt Digitale Zaken onder één wethouder. In Zwolle verdelen twee wethouders het: Digitalisering en Bedrijfsvoering. Zo voorkomen zij dat de interne IT-huishouding alle aandacht opslokt. Inmiddels geeft Schuil workshops bij andere gemeenten over digitalisering en waarden.
‘Vroeger wist je wel ongeveer – althans in grote lijnen – hoe de toekomst eruit zou zien, dus kon je zo je visie uitschrijven. Maar als je in deze tijd een toekomstvisie uitschrijft, kan die over anderhalf jaar grotendeels de prullenbak in. Zowel de digitale als de politieke realiteit is dan namelijk compleet anders.’
De oplossing zit volgens Schuil in een methode die hij waardengedreven noemt.
‘Ga terug naar de basis. Wat vind je als gemeente nu ten diepste belangrijk? Laat dat de richting bepalen. De Argumentenfabriek maakte voor ons een zogeheten principekaart, die echt het verschil heeft gemaakt. Wij hebben als gemeente vijf principes geformuleerd met ieder een aantal concretiseringen. Zo kun je bepalen hoe de wereld er volgens jouw gemeente uit zou moeten zien – het is je stip op de horizon, je kompas.’
Hoe wij samen met Zwolle te werk gingen
-
Starten bij de basis
We brachten samen met een kernteam (privacy, informatie, ethiek, digitalisering) de bestaande waarden in beeld. Veel kwamen uit ons eerdere onderzoek Digitalisering in Beeld voor de VNG. -
Selecteren en verdiepen
Managers en strategen van de gemeente kozen de meest relevante principes. -
Waardedilemma’s bespreken
Met het college werkten we een dagdeel aan concrete dilemma’s. -
Afronden met een kompas
Het resultaat: vijf richtinggevende principes, klaar voor gebruik in beleid en uitvoering.
Samen denken over dilemma’s
In de discussie kwamen onder meer empathie, gelijkheid, beschaving, keuzevrijheid, privacy, toegankelijkheid en doelmatigheid voorbij. Hieronder lees je een aantal voorbeelden en afwegingen waarden die naar voren kwamen uit het werk bij de gemeente:
-
Empathie kan verdwijnen als beslissingen puur ja/nee zijn. Menselijk toezicht kan dat verzachten, maar brengt risico’s zoals “clickmonkeys” mee.
-
Gelijkheid kan onder druk staan als een bandbreedte wordt gebruikt.
-
Beschaving betekent dat mensen krijgen waar ze recht op hebben zonder erom te hoeven vragen.
-
Keuzevrijheid: kunnen mensen extra toeslagen weigeren?
-
Privacy: mag je gegevens gebruiken voor een ander doel?
-
Toegankelijkheid: minder papierwerk voor burgers.
-
Doelmatigheid: mogelijk 3 fte minder werklast voor de gemeente.
Resultaat
Eind april heeft gemeente Zwolle de waarden gedeeld. De fabriek heeft de gemeente geholpen met het implementeren van de waarden.
