Het Wierd Duk-effect

Wierd Duk, een collega journalist met politiek incorrecte meningen, kwam ooit een keer op de buis en werd daarna een veelgevraagde tv-persoonlijkheid. Overigens kreeg Geelen op Twitter meteen een koekje van eigen deeg: Geenstijl had geturfd hoe vaak de columnist zelf op de buis was geweest – vaak – en noemde hem een ‘hypocriete lamlul’.

Wie opgemerkt wordt, wordt vaker opgemerkt’, zo verklaarde Herman Meijer, eindredacteur van Pauw, klip en klaar het fenomeen. Iets opmerken wat je al eens eerder hebt gezien of gehoord is niet alleen een waarheid in Hilversum, maar een supermenselijk trekje. Psychologen spreken in dit geval van het beschikbaarheidseffect. Het komt doordat onze herinneringen een prominente rol spelen bij het vormen van een mening en het nemen van beslissingen of – in dit geval – bij het kiezen van een gast voor de talkshow. Hoe recenter, concreter en emotioneler de herinnering, hoe sneller we haar kunnen opdiepen. En zo hield Wierd Duk zijn eigen effect in stand. In de hoofden van talkshowredacteuren bleef hij beschikbaar.

Maar ons geheugen is niet zo’n betrouwbare getuige. Een van de eerste experimenten die dit aantoonden, werd zo’n dertig jaar geleden uitgevoerd door Michael Ross en Fiore Sicoly, twee wetenschappers van de Universiteit van Ontario. Ze vroegen aan 37 echtparen, de partners afzonderlijk, om hun bijdrage aan huishouden en huwelijk te schatten, uitgedrukt in percentages. De onderzoekers vroegen naar hun bijdrage aan bijvoorbeeld ontbijt maken, boodschappen doen, vuilnis aan de straat zetten of voor de kinderen zorgen, maar ook naar hun aandeel in echtelijke ruzies. Vervolgens moesten de partners van elke bijdrage een concreet voorbeeld noemen.

Wat bleek? Ten eerste overschatten de meeste – driekwart – van de echtparen hun eigen aandeel. Op bijna alle vragen kwamen de schattingen van de proefpersonen samen boven de 100 procent uit. De partners vonden allebei dat ze zelf vaker ontbijt maakten, vuilnis aan de straat zetten en boodschappen deden dan de ander. Zelfs hun aandeel in huiselijke conflicten overschatten ze. Hoe beter ze zich iets konden herinneren, hoe hoger ze hun eigen aandeel schatten. Dit verschil in ‘beschikbaarheid’ van hun herinneringen zorgde voor de vertekening in hun schattingen. Het is het beschikbaarheidseffect met een egocentrisch sausje.

Zou Jean Pierre Geelen zijn eigen tv-optredens vergeten zijn? Vast niet. Het beschikbaarheidseffect speelde bij hem op een andere manier. Als tv-recensent zag hij Wierd Duk steeds voorbijkomen. Niet zichzelf. En overigens is de reactie van Geenstijl een typische jij-bak.